Υψηλά επίπεδα επιπολασμού μυοσκελετικών παθήσεων σε παιδιά και νέους
Ο επιπολασμός των μυοσκελετικών παθήσεων (ΜΣΠ) σε παιδιά και νέους (7 – 26,5 ετών) που φοιτούν σε σχολείο, κολλέγιο ή πανεπιστήμιο και που δεν έχουν ακόμα ενταχθεί στην αγορά εργασίας είναι αρκετά υψηλός, περίπου στο 30%. Ο μέσος επιπολασμός σε νέους εργαζομένους ( 15- 32 ετών) που έχουν εισέλθει στην αγορά εργασίας, είναι ακόμα πιο υψηλός, περίπου στο 34%. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι (μερικοί από τους οποίους θα παρουσιαστούν παρακάτω) που συναντώνται αυτά τα υψηλά επίπεδα επιπολασμού σε παιδιά και νέους. ΜΣΠ μπορεί να προκληθούν από επίκτητους ή συγγενείς παράγοντες κινδύνου. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι οι περισσότεροι από τους επίκτητους παράγοντες κινδύνου, οι οποίοι είναι αυτοί που αφορούν τη σωματική και την ψυχολογική κατάσταση και το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο, μπορούν σε μεγάλο βαθμό να προληφθούν.
Βασικοί παράγοντες κινδύνου
Ένας σημαντικός αριθμός παραγόντων που μπορούν να προληφθούν, και που δεν έχουν σχέση με την εργασία, σχετίζονται με υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης ΜΣΠ σε παιδιά και εφήβους. Περιλαμβάνονται: κακή διατροφή και περίσσιο βάρος, πολύ χαμηλά και πολύ υψηλά επίπεδα σωματικής άσκησης, έλλειψη δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου, κάπνισμα και κατανάλωση αλκοόλ, κακή ή λανθασμένη στάση σώματος, καθιστική ζωή, παρατεταμένη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών, φόρτωμα με σακίδια πλάτης, τραυματισμοί από την ενασχόληση με μουσικά όργανα, αθλητικοί τραυματισμοί, προβλήματα ψυχικής υγείας, κοινωνική κατάσταση και κοινωνικές ανισότητες στην υγεία.
Πρόληψη ή περιορισμός μυοσκελετικού πόνου σε παιδιά και εφήβους
Αυξημένη ευαισθητοποίηση
Γενικότερα, οι εκπαιδευτικές συναντήσεις και τα μαθήματα, στοχεύουν στην ενημέρωση, αλλαγή στάσεων και αύξηση δεξιοτήτων και είναι αποτελεσματικά για την ευαισθητοποίηση πάνω στα μυοσκελετικά προβλήματα και τον πόνο τόσο στα παιδιά όσο και στους νέους. Ωστόσο, η αύξηση των γνώσεων δεν οδηγεί απαραίτητα σε βελτίωση της συμπεριφοράς. Επομένως, τέτοιου τύπου πρωτοβουλίες θα πρέπει να συνοδεύονται από ενεργητικές παρεμβάσεις (για παράδειγμα, σωματική άσκηση). Παρεμβάσεις που περιλαμβάνουν έναν συνδυασμό δραστηριοτήτων (εκπαιδευτικές παρεμβάσεις και σωματική άσκηση) έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι πετυχημένες.
Φυσική δραστηριότητα και άσκηση
Τα προγράμματα ενδυνάμωσης των μυών, μαθήματα γυμναστικής, προπονήσεις και νέες παιδαγωγικές μέθοδοι που ενσωματώνουν στα μαθήματα την κίνηση, αποτελούν πολλά υποσχόμενες παρεμβάσεις, που μπορεί να επιφέρουν γρήγορα αποτελέσματα στην πρόληψη και τον περιορισμό των ΜΣΠ. Για βιώσιμα αποτελέσματα, θα πρέπει να ενθαρρύνεται η μακροπρόθεσμη αφοσίωση στο πρόγραμμα.
Εργονομικά
Ο εργονομικός εξοπλισμός ( ειδικά σχεδιασμένες θέσεις, θρανία, εξαρτήματα υπολογιστή) σε συνδυασμό με την εξάσκηση έχουν θετική επίδραση. Αυτές οι δύο παράμετροι μαζί αποτελούν παράδειγμα καλής πρακτικής μιας παρέμβασης.
Πρόληψη παιδικών ατυχημάτων
Ατυχήματα και τραυματισμοί μπορούν να μειωθούν αποτελεσματικά μέσω προγραμμάτων πρόληψης και μέτριας έντασης σωματική άσκηση.
Η έκθεση «Better Schools by Promoting Musculoskeletal Health» αφορά μια μικρή, αλλά μεγάλης βαρύτητας φάση παρέμβασης – τη σχολική περίοδο- στην προσέγγιση για δράση σε όλον τον κύκλο ζωής.
Η επαγγελματική ασφάλεια και υγεία (ΕΑΥ) μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν τα παιδιά και οι νέοι είναι ήδη σε θέση να μάθουν για την υγιή συμπεριφορά και να αποκτήσουν σχετικές ικανότητες στην προσχολική και σχολική τους εκπαίδευση. Αν αυτό πετύχει, θα είναι ικανοί να εντοπίσουν με επιδεξιότητα τις απειλές και τους κινδύνους υγείας στην ζωή τους και να διατηρήσουν και να βελτιώσουν την υγεία τους. Πέρα από αυτό, η πρώιμη πρόληψη είναι σημαντική και για τον επιπρόσθετο λόγο πως η πλειοψηφία των προβλημάτων υγείας συμβαίνουν, ή τουλάχιστον έχουν την βάση τους, κατά την παιδική ή εφηβική ηλικία και όχι κατά την ενήλικη ζωή. Ως εκ τούτου είναι σημαντικό να ενσωματωθεί η ασφάλεια και η υγεία στην εκπαίδευση προς όφελος των ανθρώπων σε όλα τα στάδια της ζωής τους. Η παρούσα έκθεση προβάλει ότι όχι μόνο είναι επιθυμητή αυτή η ενσωμάτωση, αλλά και επιτακτική για την ενίσχυση και την μακροπρόθεσμη συμβολή στην πρόληψη των ΜΣΠ.
Η ενσωμάτωση της ΕΑΥ στην εκπαίδευση – συγκεκριμένα στην σχολική εκπαίδευση – βρίσκεται στην ατζέντα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSH) εδώ και χρόνια. Το ζήτημα πρώτη φορά τέθηκε από την EU-OSHA πριν από είκοσι χρόνια σε συνθήκη σεμιναρίου. Σε μικρό χρονικό διάστημα ακολούθησε η πρώτη έκθεση και η πρώτη καμπάνια, που ως επί το πλείστων επικεντρώθηκε στην ένταξη της στην εκπαίδευση και το σχολείο. Από τότε, έχει γίνει επανεμφανιζόμενο θέμα στην ατζέντα του EU-OSH, συμπεριλαμβάνοντας ακόμα και μέτρα και σχέδια για δράση. Από το 2002, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα για την Στρατηγική στην Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία είναι αυτή που θέτει το επίσημο πλαίσιο για αυτές τις δραστηριότητες. Σήμερα αυτό το πλαίσιο αποκαλείται Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Πλαίσιο για την Υγεία και την Ασφάλεια στην Εργασία. Αναφορικά με το ζήτημα των ΜΣΠ και των μελλοντικών κινήσεων, η καμπάνια 2020-2022 «Healthy Workplaces Lighten the Load» αντιμετωπίζει το ζήτημα της ενσωμάτωσης της ασφάλειας και της υγείας στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Πως θα έρθει η αλλαγή στο σχολικό σύστημα ;
Η αλλαγή στο σχολικό σύστημα ή σε οποιαδήποτε σχολείο κατά μονάδα είναι μια απαιτητική προσπάθεια. Οι λόγοι έχουν να κάνουν με την πολυπλοκότητα του σχολικού συστήματος και τη μοναδικότητα του εκάστοτε σχολείου. Επιπροσθέτως, η αλλαγή απαιτεί προθυμία εκ μέρους των σχολείων για αλλαγή και αυτή δεν είναι πάντα παρούσα στον απαραίτητο βαθμό από την αρχή. Προηγούμενες εμπειρίες έχουν δείξει ότι η επιτυχής εφαρμογή των μέτρων αλλαγής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από:
-την καλή γνώση του αντικειμένου και την επίγνωση των αλλαγών που αναμένεται να συμβούν, εκ μέρους των υπεύθυνων και γενικότερα όλων των εμπλεκόμενων. Η προθυμία για αλλαγή πρέπει να είναι παρούσα.
-την ικανότητα των εκπαιδευτικών για την εφαρμογή των προβλεπόμενων μέτρων. Καθώς οι εκπαιδευτικοί έχουν συχνά ανεπαρκή εξειδίκευση σε ζητήματα υγείας και άσκησης, όπως και της εφαρμογής αλλαγών, είναι συνήθως απαραίτητο να τους παρέχουμε περισσότερη επιμόρφωση και διαρκή επαγγελματική εξέλιξη.
Παραδείγματα επιτυχούς ενσωμάτωσης στην Ευρώπη
Η ενσωμάτωση της Επαγγελματικής Ασφάλειας και Υγείας (ΕΑΥ) στην εκπαίδευση – συγκεκριμένα στην σχολική εκπαίδευση – βρίσκεται στην ατζέντα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA) για χρόνια. Η πρόσφατη έκθεση με τίτλο «Better Schools by Promoting Musculoskeletal Health» επικεντρώνεται στο πώς τα σχολεία μπορούν να συμβάλλουν στην έγκαιρη και μακροπρόθεσμη πρόληψη μυοσκελετικών παθήσεων (ΜΣΠ).
Όταν τίθεται το ζήτημα μιας στρατηγικής πρόληψης που προάγει τη μυοσκελετική υγεία και την πρόληψη των ΜΣΠ, περισσότερη έμφαση πρέπει να δοθεί στη φυσική δραστηριότητα και την άσκηση, ανεξάρτητα από το περιβάλλον υλοποίησης. Τα πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα δείχνουν ότι οι ασθένειες και δυσλειτουργίες του μυοσκελετικού συστήματος μπορούν να προληφθούν και να περιοριστούν πρώτα από όλα μέσω της σωματικής άσκησης. Η άσκηση μπορεί να προλάβει την παχυσαρκία, να βελτιώσει την οστική μάζα, να αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την δύναμη και την κινητικότητα, και μεταξύ άλλων να αποτρέψει ή να περιορίσει την εμφάνιση άγχους και κατάθλιψης. Όλα τα παραπάνω έχουν επίδραση στην ανάπτυξη, την εξέλιξη και την σοβαρότητα των ΜΣΠ. Συνεπώς, εκτός του εργονομικού σχεδιασμού του εκάστοτε περιβάλλοντος, μια παρέμβαση με εστίαση στην κινητικότητα παίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη των ΜΣΠ.
Στο πλαίσιο του σχολείου, η σωματική άσκηση δίνει το επιπλέον πλεονέκτημα ότι προωθεί τη μάθηση και μπορεί να βελτιώσει τις ακαδημαϊκές επιδόσεις των παιδιών και των εφήβων. Για να επιτευχθούν αυτά τα οφέλη, τα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας θα πρέπει τουλάχιστον να βρίσκονται σε συμφωνία με τις υποδείξεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Είναι ακόμα απαραίτητο να μάθουν τα άτομα να ασκούνται σωστά. Παρά το γεγονός ότι είναι γνωστά τα οφέλη της φυσικής άσκησης και παρ’όλο που υπάρχουν παγκόσμιες και εθνικές συστάσεις για τη φυσική δραστηριότητα, υπάρχει ακόμα η τάση τα άτομα να γίνονται όλο και λιγότερο δραστήρια. Για να ξεπεραστεί αυτή η έλλειψη σωματικής άσκησης που χαρακτηρίζει όλες τις ομάδες του πληθυσμού, υπάρχουν πολλές παγκόσμιες και εθνικές πρωτοβουλίες με σκοπό την μείωση της σωματικής αδράνειας. Τα εκπαιδευτικά ιδρύματα έχουν ρόλο κλειδί σε αυτό το εγχείρημα.
Μια ανασκόπηση του τι συμβαίνει στις ευρωπαϊκές χώρες δείχνει ότι, παρά τις δυσκολίες στην διαχείριση των αλλαγών, μια πιο εντατική προώθηση της σωματικής άσκησης, του παιχνιδιού και των αθλημάτων στο πλαίσιο του σχολείου είναι αρκετά εφικτή. Τα επιλεγμένα παραδείγματα από την Φινλανδία, την Αυστρία, την Ουγγαρία και την Γερμανία αποτυπώνουν διαφορετικές δυνατότητες όσον αφορά την εφαρμογή. Παρόλα αυτά, δεν εστιάζουν την προσοχή τους συγκεκριμένα στην πρόληψη των ΜΣΠ, αλλά περισσότερο στην ενίσχυση του ρόλου της άσκησης στα σχολεία με μια πιο γενική έννοια της προαγωγής υγείας. Με δεδομένο αυτό, αυτή η κατεύθυνση θα πρέπει να ανταποκρίνεται στις συνθήκες των ευρωπαϊκών σχολείων και να αντικατοπτρίζει ρεαλιστικές προσδοκίες για πρόληψη και προαγωγή υγείας. Η πρόληψη των ΜΣΠ και η αγωγή για την μυοσκελετική υγεία μπορεί να είναι σημαντική από την σκοπιά του ΕΑΥ και της δημόσιας υγείας. Ωστόσο, μια ματιά στην τωρινή κατάσταση φανερώνει ότι κάτι τέτοιο είναι μακριά από την εκπαιδευτική στοχοθεσία.
Ότι είναι τώρα δεδομένο για τα ζητήματα διατροφής, καπνίσματος, παράνομων ουσιών, βίας και ψυχικής υγείας δεν είναι (ακόμα) δεδομένο για το θέμα των ΜΣΠ. Το πρόβλημα είναι ότι προφανώς το συγκεκριμένο ζήτημα δεν έχει λάβει την απαραίτητη προσοχή και για αυτό δεν υπάγεται στα ενδιαφέροντα του σχολείου και της εκπαίδευσης. Ως εκ τούτου, μέχρι στιγμής σπάνια έχει αποτελέσει αντικείμενο παρεμβάσεων και πρωτοβουλιών σχετικών με την σωματική άσκηση στα σχολεία. Έτσι, η πιθανότητα τα σχολεία να αλλάξουν στην οπτική τους απέναντι στις ΜΣΠ φαίνεται να είναι μικρή αν δεν υπάρχουν τα παρακάτω:
- Οι απαιτούμενοι πόροι για την διαδικασία αλλαγής είναι διαθέσιμοι σε ικανοποιητικό επίπεδο. Η οικονομική κάλυψη για τα μέτρα παρέμβασης , και σε μικρότερο βαθμό η χρονική επιβάρυνση των εκπαιδευτικών, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο.
- Οι τομείς της εκπαίδευσης και της δημόσιας υγείας συνεργάζονται αποτελεσματικά, ιδανικά και με κοινοτικά ιδρύματα για τον σκοπό αυτό.
Αυτό που μπορεί να φανεί αποτελεσματικό είναι η ενίσχυση μιας γενικότερης προσπάθειας που προάγει την άσκηση, τα αθλήματα και το παιχνίδι στα σχολεία. Υπάρχουν τρεις λόγοι υπέρ αυτού:
- Η φυσική άσκηση έχει καθιερωθεί στις εκπαιδευτικές πολιτικές, στα σχέδια μαθημάτων και στην σχολική καθημερινότητα σε όλες τις χώρες.
- Η φυσική άσκηση μπορεί να συμβάλλει στην βελτίωση της διαδικασίας διδασκαλίας και μάθησης και ακόμα και στην βελτίωση των ακαδημαϊκών αποτελεσμάτων.
- Υπάρχουν πολλές παγκόσμιες και εθνικές παρεμβάσεις που στοχεύουν στην ποσοτική και ποιοτική βελτίωση του τρόπου που η άσκηση προωθείται στα σχολεία. Για να υπάρξει περισσότερη άσκηση στα σχολεία και έτσι να πραγματοποιηθεί με ουσιαστικό τρόπο η πρόληψη των ΜΣΠ, το πρόγραμμα «Moving School» της Αυστρίας και όσα προβλέπει, αποτελούν σημείο εκκίνησης και πηγή έμπνευσης. Περισσότερα στο The Austrian Moving School model: school quality means enabling the children to live out their natural
- Άλλα πρακτικά παραδείγματα:
“Schools on the Move” – Φινλανδία. Περισσότερα στο: Schools and students on the Move – A finnish initiative
“Daily physical education as part of health promotion in schools” – Ουγγαρία. Περισσότερο στα Application of special exercises in physical The Hungarian prevention programme & Daily physical education as part of holistic health promotion in Hungarian schools
Πηγή: https://osha.europa.eu/en/publications/better–schools–promoting–musculoskeletal–health
European Agency for Safety and Health at Work, 2022
Μετάφραση/προσαρμογή κειμένου: Ζωή Ζωγράφου, εκπαιδευτικός, MSc Προαγωγή & Αγωγή Υγείας, ΕΚΠΑ