Το περιβάλλον της παιδικής ηλικίας και η κοινωνικο-οικονομική κατάσταση επηρεάζουν την γνωστική ικανότητα και την ανάπτυξη του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της εφηβείας ανεξάρτητα από γενετικούς παράγοντες, σύμφωνα με μία έρευνα από ερευνητές του Ινστιτούτου Karolinska στη Σουηδία. Η έρευνα παρουσίασε πόσο σημαντικό είναι το οικογενειακό περιβάλλον, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας, αλλά και σε όλη την εφηβεία.
Ενώ, ο τρόπος με τον οποίο τα γονίδια και το περιβάλλον επηρεάζουν τον εγκέφαλο και τις γνωστικές ικανότητες είναι ένα θέμα που συζητείται έντονα, προηγούμενες μελέτες δεν έχουν λάβει υπόψιν τα γονίδια κατά την περιγραφή των περιβαλλοντικών επιδράσεων. Οι ερευνητές στο Ινστιτούτο Karolinska μελέτησαν τόσο περιβαλλοντικούς παράγοντες όσο και ένα νέο γενετικό μέτρο – έναν δείκτη τιμών που βασίζεται σε μία συγκέντρωση περίπου 5.000 περιοχών του DNA που σχετίζονται περισσότερο με το εκπαιδευτικό επίτευγμα.
Στη μελέτη συμμετείχαν 551 έφηβοι από διαφορετικά κοινωνικο-οικονομικά περιβάλλοντα από όλη την Ευρώπη. Στην ηλικία των 14, οι συμμετέχοντες έδωσαν δείγματα DNA, πραγματοποίησαν γνωστικά τεστ και εξετάστηκε η απεικόνιση του εγκεφάλου τους μέσω μαγνητικής τομογραφίας, μία διαδικασία που επαναλήφθηκε 5 χρόνια αργότερα.
Διαφορές στη συνολική περιοχή του εγκεφάλου
Στην ηλικία των 14, τα γονίδια και το περιβάλλον συνδέονταν ανεξάρτητα με τη γνωστική ικανότητα (μετρήθηκε με τεστ μνήμης) και τη δομή του εγκεφάλου. Ωστόσο, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις ήταν 50% έως 100% ισχυρότερες από τις γενετικές. Οι διαφορές στην κοινωνικο-οικονομική κατάσταση σχετίζονται με διαφορές στο συνολικό εμβαδόν του νεοφλοιού.
“Η προηγούμενες αυζητήσεις στο θέμα αφορούσαν το αν υπάρχει μία ειδική περιοχή που επηρεάζεται από το περιβάλλον, όπως η μακροχρόνη μνήμη ή η γλώσσα”, αναφέρει ο Nicholas Judd, Τμήμα Νευροεπιστημών του Ινστιτούτου Karolinska και συγγραφέας της μελέτης μαζί με τον συνεργάτη του, Bruno Sauce. “Ωστόσο, καταφέραμε να δείξουμε ότι η επίδραση εμφανίζεται σε ολόκληρο τον νεοφλοιό και έτσι πιθανότατα επηρεάζει ένα πλήθος λειτουργιών.”
Οι γενετικές διαφορές συνδέθηκαν επίσης με τη δομή του εγκεφάλου, επηρεάζοντας όχι μόνο τη συνολική περιοχή του εγκεφάλου, αλλά και συγκεκριμένα μία περιοχή που είναι σημαντική για μαθηματικές δεξιότητες, συλλογιστική και λειτουργική μνήμη. Αυτή είναι η πρώτη φορά που εντοπίστηκε μία περιοχή του εγκεφάλου που συνδέεται με αυτόν τον γενετικό δείκτη.
Μετα-μέτρηση πέντε χρόνια αργότερα
Όταν οι ερευνητές έκαναν την μετα-μέτρηση στους εφήβους πέντε χρόνια αργότερα, κατάφεραν να εξετάσουν με ποιον τρόπο τα γονίδια και το περιβάλλον επηρέασαν την ανάπτυξη του εγκεφάλου κατά την εφηβεία. Αυτό που ανακάλυψαν ήταν ότι ενώ τα γονίδια δεν εξηγούν καμία από τις εγκεφαλικές αλλαγές, το περιβάλλον εξηγεί. Ωστόσο, είναι άγνωστο ποια πτυχή του περιβάλλοντος είναι υπεύθυνη για αυτό.
“Υπάρχουν αρκετές πιθανές εξηγήσεις, όπως το χρόνιο άγχος, η διατροφή ή η διανοητική διέγερση, αλλά η μελέτη δείχνει πόσο σημαντικό είναι το περιβάλλον, όχι μόνο κατά την πρώιμη παιδική ηλικία”, αναφέρει ο βασικός ερευνητής, Torkel Klingberg, καθηγητής Γνωστικής Νευροεπιστήμης του Ινστιτούτου Karolinska. “Η εύρεση των πιο σημαντικών περιβαλλοντικών παραγόντων για τη βελτιστοποίηση της παιδικής και εφηβικής ανάπτυξης είναι θέμα μελλοντικής έρευνας.”
Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από διάφορους φορείς, συμπεριλαμβανομένου του Σουηδικού Συμβουλίου Έρευνας και του Ιδρύματος Wenner-Gren.
Προσαρμογή κειμένου:
Κατερίνα Ασλάνογλου, Ψυχολόγος, ΠΜΣ Προαγωγή & Αγωγή Υγείας, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
Πηγή Family environment affects adolescent brain development https://news.ki.se/family-environment-affects-adolescent-brain-development
Publication “Cognitive and brain development is independently influenced by socioeconomic status and polygenic scores for educational attainment”. Nicholas Judd, Bruno Sauce, John Wiedenhoeft, Jeshua Tromp, Bader Chaarani, Alexander Schliep, Betteke van Noort, Jani Penttilä, Yvonne Grimmer, Corinna Insensee, Andreas Becker, Tobias Banaschewski, Arun L. W. Bokde, Erin Burke Quinlan, Sylvane Desrivières, Herta Flor, Antoine Grigis, Penny Gowland, Andreas Heinz, Bernd Ittermann, Jean-Luc Martinot, Marie-Laure Paillère Martinot, Eric Artiges, Frauke Nees, Dimitri Papadopoulos Orfanos, Tomáš Paus, Luise Poustka, Sarah Hohmann, Sabina Millenet, Juliane H. Fröhner, Michael N. Smolka, Henrik Walter, Robert Whelan, Gunter Schumann, Hugh Garavan, Torkel Klingberg.
PNAS, online 19 May 2020, doi: 10.1073/pnas.2001228117.
Φωτογραφία από Jacquelynne Kosmicki από το Pixabay
