Είτε είστε παιδί στη Βαλτιμόρη, το Πεκίνο, το Ναϊρόμπι ή το Νέο Δελχί, η έναρξη της εφηβείας πυροδοτεί ένα εκπληκτικά κοινό σύνολο αυστηρά αναγκαστικών προσδοκιών σχετικά με το φύλο, που συνδέονται με αυξημένους δια βίου κινδύνους, από την κατάθλιψη μέχρι τη βία και την αυτοκτονία.
Αυτό είναι το βασικό εύρημα της πρωτοποριακής μελέτης 15 χωρών που δημοσιεύθηκε από την Παγκόσμια Μελέτη Νέων Εφήβων (Global Early Adolescent Study), μια συνεργασία μεταξύ της Σχολής Δημόσιας Υγείας του Johns Hopkins και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, στο περιοδικό Journal of Adolescent Health.
Η μελέτη με τίτλο «Ξεκινάει από τα Δέκα: πώς οι Προσδοκίες των Φύλων Διαμορφώνουν την Πρώιμη Εφηβεία σε όλο τον Κόσμο» είναι η πιο ολοκληρωμένη ανάλυση μέχρι σήμερα – και η πρώτη που αντλεί εξίσου από τις χώρες με υψηλό, χαμηλό και μεσαίο εισόδημα – για το πώς τα παιδιά αντιλαμβάνονται ότι μεγαλώνουν ως αγόρια ή κορίτσια. Εμπειρογνώμονες στον τομέα της δημόσιας υγείας σε ολόκληρο τον κόσμο συνεργάστηκαν για να μάθουν πώς μια ποικιλία στερεοτύπων που σχετίζονται με το φύλο και που συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο για προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας, ‘ριζώνουν’ μεταξύ των ηλικιών 10 και 14 ετών.
Για παράδειγμα, τα αγόρια στο Νέο Δελχί και στη Σαγκάη μίλησαν για την ενθάρρυνσή που έχουν για να περνούν χρόνο έξω από το σπίτι για ελεύθερη εξερεύνηση του περιβάλλοντός τους, ενώ τα κορίτσια δήλωσαν ότι τους ζητείτε να μείνουν σπίτι και να κάνουν δουλειές. Τα ντροπιαστικά λόγια και οι ξυλοδαρμοί για όσους επεδίωξαν να κάνουν το αντίθετο αναφέρθηκαν από κορίτσια και αγόρια και στις δύο πόλεις.
Σε όλες τις πόλεις, εκτός μιας, το Εδιμβούργο της Σκωτίας, τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια ήταν ξεκάθαρο ότι ήταν το αγόρι που έπρεπε να αναλάβει την πρωτοβουλία σε μια ρομαντική σχέση.
Επίσης παντού, τα νεαρά κορίτσια ανέφεραν με έμφαση ότι η εμφάνιση τους και το σώμα τους αποτελεί βασικό πλεονέκτημά τους. Στο Νέο Δελχί, τα κορίτσια μιλούσαν για το σώμα τους ως έναν μεγάλο κίνδυνο που πρέπει να καλυφθεί με ρούχα, ενώ στη Βαλτιμόρη τα κορίτσια είπαν ότι το κύριο πλεονέκτημά τους ήταν το σώμα τους και ότι «πρέπει να φαίνονται ελκυστικά – αλλά όχι επικίνδυνα ελκυστικά».
Οι ερευνητές τονίζουν ότι τα ευρήματά τους ταιριάζουν με τα συμπεράσματα από προηγούμενες μελέτες που δείχνουν ότι «κατά την εφηβεία ο κόσμος μεγαλώνει για τα αγόρια και μικραίνει για τα κορίτσια».
“Βρήκαμε παιδιά σε πολύ νεαρή ηλικία – από τις πιο συντηρητικές έως τις πιο μοντέρνες κοινωνίες – να ενσωματώνουν γρήγορα τον μύθο ότι τα κορίτσια είναι ευάλωτα και τα αγόρια ισχυρά και ανεξάρτητα”, δήλωσε ο Robert Blum, διευθυντής της Global Early Adolescent Study στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins. “Και αυτό το μήνυμα ενισχύεται από παντού, από αδέρφια, συμμαθητές, δάσκαλους, γονείς, κηδεμόνες, συγγενείς, κληρικούς και προπονητές”.
Τα συμπεράσματα προέκυψαν από μια σειρά συνεντεύξεων που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία τέσσερα χρόνια με 450 αγόρια και κορίτσια στην πρώιμη εφηβεία, που συνοδεύονταν από τον γονέα ή κηδεμόνα τους, στις παρακάτω χώρες: Βολιβία, Βέλγιο, Μπουρκίνα Φάσο, Κίνα, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Ισημερινό, Αίγυπτο , Ινδία, Κένυα, Μαλάουι, Νιγηρία, Σκωτία, Νότια Αφρική, Ηνωμένες Πολιτείες και Βιετνάμ.
Ο Blum δήλωσε ότι η εργασία δείχνει την ανάγκη επανεξέτασης των εφηβικών παρεμβάσεων για την υγεία, οι οποίες συνήθως επικεντρώνονται στους νέους των 15 ετών και άνω, έτσι ώστε να απευθύνονται σε πολύ νεότερες ηλικιακές ομάδες.
Οι συνεντεύξεις που διεξήγαγαν οι ερευνητές αποκάλυψαν ότι, σε όλο τον κόσμο, τα νεαρά αγόρια και τα κορίτσια είναι δέσμια αρνητικών στερεοτύπων, με συνέπειες που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες για τα κορίτσια.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι περιορισμοί που βιώνουν τα κορίτσια εξορθολογίζονται ως «προστατευτικοί», ενώ στην πραγματικότητα τα καθιστούν πιο ευάλωτα, τονίζοντας την υποταγή και επικυρώνοντας ακόμη και την επιβολή της σωματικής κακοποίησης ως τιμωρία για την παραβίαση των κανόνων. Παρατήρησαν ότι “σε πολλά μέρη του κόσμου” αυτά τα στερεότυπα αφήνουν τα κορίτσια σε μεγαλύτερο κίνδυνο να εγκαταλείψουν το σχολείο ή να υποφέρουν από σωματική και σεξουαλική βία, παιδικό γάμο, πρώιμη εγκυμοσύνη, HIV και άλλες σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις.
Αλλά οι ερευνητές σημειώνουν ότι τα αγόρια δεν βγαίνουν από όλα αυτά τα στερεότυπα αλώβητα. Επισημαίνουν ότι τα στερεότυπα με τα οποία ξεκινούν την εφηβεία – η έμφαση στη σωματική δύναμη και την ανεξαρτησία – τα καθιστούν πιο πιθανό να είναι θύματα σωματικής βίας και πιο επιρρεπή στη χρήση καπνού και άλλων ουσιών, καθώς και στις ανθρωποκτονίες.
Επίσης, όταν οι ερευνητές εξέτασαν τη συμπεριφορά των γονέων σχετικά με τους ρόλους των δύο φύλων στην Κίνα, την Ινδία, το Βέλγιο και τις Ηνωμένες Πολιτείες, βρήκαν μια αυξανόμενη αποδοχή για τα κορίτσια που πιέζουν ενάντια στα στερεότυπά των φύλων, αλλά σχεδόν μηδενική ανοχή για τα αγόρια που κάνουν το ίδιο.
Και στις τέσσερις χώρες, φαίνεται ότι είναι όλο και περισσότερο αποδεκτό – σε διαφορετικό βαθμό – για τα κορίτσια να αφήνουν πίσω ορισμένες στερεότυπες συμπεριφορές, με το να παίζουν αθλήματα και να ακολουθούν καριέρες. Αλλά οι ερευνητές αναφέρουν ότι τα αγόρια που αμφισβητούν τα στερεότυπα των δύο φύλων με το ντύσιμο ή τη συμπεριφορά τους θεωρήθηκαν από πολλούς ερωτηθέντες ως ‘κοινωνικά κατώτερα’. Τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια είπαν στους ερευνητές, ότι οι συνέπειες για τα αγόρια που υιοθετούν ‘θηλυκή συμπεριφορά’, όπως το βάψιμο των νυχιών, κυμαίνονταν από τον εκφοβισμό ως τη σωματική επίθεση.
Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι ενώ πολλά από τα στερεότυπα φύλου που τεκμηριώνονται στη μελέτη δεν προκαλούν έκπληξη, το γεγονός ότι είναι τόσο κοινά μεταξύ των διαφορετικών πολιτισμών και των διαφορετικών κοινωνικο-οικονομικών επιπέδων – καθώς και ότι είναι ριζωμένα σε μια τέτοια σχετικά νεαρή ηλικία – είναι απροσδόκητο. Είπε ότι η έρευνα θα μπορούσε να βοηθήσει στη διαμόρφωση νέων πρωτοβουλιών που θα ευαισθητοποιήσουν περισσότερο για τις συνέπειες των στερεοτύπων φύλου στην υγεία και θα επικεντρώνονται στα κρίσιμα «μεταβατικά» χρόνια της πρώιμης εφηβείας.
Ο Blum απορρίπτει το επιχείρημα ότι σε πολλά μέρη του κόσμου, τα στερεότυπα φύλου αποτελούν μέρος της παραδοσιακής κουλτούρας και δεν υπόκεινται σε αλλαγές. Σημείωσε ότι, ενώ εξακολουθούμε να αγωνιζόμαστε ενάντια σε αρκετά άκαμπτες έννοιες του φύλου, σε μέρη όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Βόρεια Ευρώπη, οι στάσεις έχουν αλλάξει δραματικά τις τελευταίες δεκαετίες. Για παράδειγμα, μέχρι το 1979, μόνο λίγες πολιτείες στις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν νόμους κατά του βιασμού στο γάμο. “Η αλλαγή μπορεί να συμβεί, αλλά απαιτεί πολιτική βούληση και ποικίλες παρεμβάσεις”, δήλωσε ο Blum.
Καθώς τα παιδιά μετακινούνται στην πρώιμη εφηβεία και αρχίζουν να αναπτύσσονται σε νέους άνδρες και γυναίκες, αρχίζουν επίσης να αναλαμβάνουν κοινωνικούς ρόλους που συνδέονται με την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα. Οι ρόλοι που αναλαμβάνουν έχουν τεράστιες επιπτώσεις για την υγεία και την ευημερία τους και για τους ανθρώπους γύρω τους. Ως εκ τούτου, αυτή είναι μια περίοδος μείζονος σημασίας για μελέτη.
Περισσότερα στο http://www.geastudy.org/
Πηγή: Robert W. Blum, Kristin Mmari, Caroline Moreau. It Begins at 10: How Gender Expectations Shape Early Adolescence Around the World. Journal of Adolescent Health, 2017; 61 (4): S3
DOI: 10.1016/j.jadohealth.2017.07.009
