International Agency for Research on Cancer, 2017. Τα 28 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) με συνολικό πληθυσμό 504,6 εκατομμύρια είχαν 5 εκατομμύρια θανάτους το 2012, εκ των οποίων πάνω από το ένα τέταρτο οφείλονταν σε καρκίνο. Ο καρκίνος είναι η δεύτερη πιο συχνή αιτία θανάτων στην ΕΕ, δίπλα στις ασθένειες του κυκλοφορικού συστήματος. Το 2012, το 29,2% των θανάτων μεταξύ ανδρών και το 22,5% των θανάτων μεταξύ των γυναικών ήταν μόνο από καρκίνο.
Σχεδόν οι μισοί από τους καρκίνους στην Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούν να προληφθούν μέσω πρακτικών και δράσεων που στοχεύουν στην πρόληψη σε ατομικό και πληθυσμιακό επίπεδο. Το σύνολο των συστάσεων απαριθμούνται στον πρόσφατα δημοσιευμένο «Ευρωπαϊκό Κώδικα κατά του Καρκίνου». Σε επίπεδο πληθυσμού, μία από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις για την αποφυγή πρόωρων θανάτων λόγω καρκίνου είναι να εξασφαλιστεί η πρόσβαση σε υπηρεσίες προσυμπτωματικού ελέγχου και έγκαιρης διάγνωσης σε σύνδεση με την ταχεία θεραπεία για τους πιο κοινούς καρκίνους.
Τα πληθυσμιακά προγράμματα αυτά, εάν είναι σωστά οργανωμένα, μπορούν να αποδειχθούν εξαιρετικά αποτελεσματικά για τη μείωση της θνησιμότητας από τους καρκίνους του μαστού, του τραχήλου της μήτρας και του παχέος εντέρου, καθώς και τη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και του παχέος εντέρου. Έχει υπολογιστεί, ότι στο σύνολο των 256.670 ανδρών και γυναικών που πέθανε από αυτά τα τρία είδη καρκίνου κατά το 2012 στα κράτη μέλη της ΕΕ (συμπεριλαμβανομένης της Κροατίας), πολλοί από αυτούς τους πρόωρους θανάτους μπορούσαν να προληφθούν.
Ορισμένα κράτη μέλη έχουν ήδη επιδείξει σημαντική μείωση της θνησιμότητας μέσω καλά οργανωμένων προγραμμάτων πληθυσμιακής ανίχνευσης. Η επίτευξη υψηλού επιπέδου κάλυψης μέσω της βελτιωμένης πρόσβασης σε υπηρεσίες ποιοτικού ελέγχου και η εξασφάλιση της κατάλληλης θεραπείας και παρακολούθησης των περιπτώσεων που εντοπίζονται, είναι καθοριστικής σημασίας για την επιτυχία των προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου του καρκίνου.
Στην παρούσα έκθεση καταγραφής της κατάστασης στην ΕΕ, τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου θεωρήθηκαν ‘πληθυσμιακά’ μόνο εάν ανέφεραν ότι σε κάθε κύκλο του προσυμπτωματικού ελέγχου τα άτομα στον επιλέξιμο πληθυσμό-στόχο στην περιοχή που εξυπηρετείται από το πρόγραμμα προσδιορίζονται και προσκαλούνται προσωπικά να συμμετέχουν στον έλεγχο. Επιπλέον, τα πληθυσμιακά προγράμματα απαιτούν γενικά υψηλό βαθμό οργάνωσης προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι προσκλήσεις διεξάγονται αποτελεσματικά και ότι συντονίζονται επαρκώς τα επακόλουθα βήματα στη διαδικασία εξέτασης.
Προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο του μαστού
Όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, εκτός της Βουλγαρίας, της Ελλάδας και της Σλοβακίας, έχουν προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου για τον καρκίνο του μαστού. Η μαστογραφία χρησιμοποιείται σε όλα τα προγράμματα και η ψηφιακή μαστογραφία έχει αντικαταστήσει πλήρως την απλή μαστογραφία σε 64% των περιπτώσεων (16/25). Ο πληθυσμός-στόχος είναι γυναίκες ηλικίας 50-69 ετών για την πλειονότητα των προγραμμάτων (16/25 · 64,0%). Το διάστημα επανάληψης είναι 2 έτη για τις περισσότερες χώρες. Μόνο η Μάλτα και το Ηνωμένο Βασίλειο ακολουθούν το διάστημα των 3 ετών. Τα περισσότερα κράτη μέλη ακολουθούν τις συστάσεις των ευρωπαϊκών κατευθυντήριων οδηγιών για τη διασφάλιση της υψηλής συμμετοχής (συστηματική γραπτή πρόσκληση των γυναικών, μητρώα εξέτασης κλπ.) και τη διασφάλιση της ποιότητας (ομάδα ειδικών υπεύθυνη για τη διασφάλιση της ποιότητας, σύνδεση μεταξύ των ελέγχων και των μητρώων κλπ.), αν και υπάρχουν ακόμη περιθώρια βελτίωσης σε αυτά τα θέματα σε πολλά προγράμματα.
Προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο του τραχήλου
Η προσέγγιση για την εφαρμογή του προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας διαφέρει αρκετά στα κράτη-μέλη, σε σύγκριση με τον προσυμπτωματικό έλεγχο για τον καρκίνο του μαστού. Πληθυσμιακά προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου του καρκίνου του τραχήλου υπάρχουν σε 22 κράτη μέλη είτε σε εθνικό είτε σε περιφερειακό επίπεδο. Μη-πληθυσμιακά προγράμματα είχαν οι Αυστρία, Ελλάδα, Λουξεμβούργο και Ισπανία.
Σύμφωνα με τις συστάσεις των ευρωπαϊκών κατευθυντήριων οδηγιών, οι περισσότερες χώρες έχουν σταματήσει τον έλεγχο πριν από την ηλικία των 25 ετών και έχουν αυξήσει τα διαστήματα επανάληψης του ελέγχου στα 3-5 χρόνια. Ωστόσο, υπάρχει ακόμα κάποια ανομοιογένεια. Η σταδιακή εισαγωγή του τεστ για τον HPV έχει αναφερθεί ότι προσφέρεται στο πλαίσιο του οργανωμένου διαγνωστικού ελέγχου σε περιοχές της Δανίας, της Φινλανδίας, της Ιταλίας, της Σουηδίας, της Ρουμανίας και της Πορτογαλίας. Τα προγράμματα για τον HPV γενικά ξεκινούν σε μεταγενέστερη ηλικία και η δοκιμή διεξάγεται σε διαστήματα των 5 ετών (αν και το διάστημα των 3 ετών διατηρείται για τις γυναίκες κάτω των 50 ετών σε ορισμένες χώρες όπως η Σουηδία).
Οι διάφορες συνιστώσες του οργανωμένου προσυμπτωματικού ελέγχου εν γένει ενσωματώνονται στα προγράμματα, αν και σε μερικά κράτη μέλη είναι ελλιπείς σε βασικά στοιχεία, όπως η γραπτή πρόσκληση σε όλες τις γυναίκες με προκαθορισμένο ραντεβού, η σύνδεση του μητρώου εξέτασης με το μητρώο καρκίνου και ο περιοδικός έλεγχος των περιστατικών καρκίνου.
Προσυμπτωματικός έλεγχος για τον καρκίνο του παχέος εντέρου
Τα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου για τον καρκίνο του παχέος εντέρου έχουν εισαχθεί κυρίως μετά τη σύσταση του Συμβουλίου της ΕΕ το 2003, και έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος σε πολλές χώρες της ΕΕ. Τα πληθυσμιακά προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου έχουν εφαρμοστεί σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο σε 20 κράτη-μέλη. Προγράμματα, όχι όμως σε επίπεδο πληθυσμού, βρίσκονται σε εξέλιξη σε 3 κράτη μέλη (Γερμανία, Ελλάδα και Λετονία) και η Γερμανία σχεδιάζει τώρα να ξεκινήσει πρόγραμμα με πληθυσμιακή κάλυψη.
Ως πιο συνηθισμένη δοκιμασία εξέτασης στην ΕΕ, λόγω της υψηλότερης ευαισθησίας και άλλων πλεονεκτημάτων, έχει υιοθετηθεί η ανοσοϊστοχημική μέθοδος ανίχνευσης αίματος στα κόπρανα – Fecal Immunochemical Test (iFOBT ή FIT) έναντι της υψηλής ευαισθησίας μεθόδων ανίχνευσης αίματος στα κόπρανα – Fecal Occult Blood Test (gFOBT). Η ενδοσκόπηση ως τεστ εξέτασης υιοθετείται επίσης σε ορισμένα κράτη μέλη. Το διάστημα επανάληψης του ελέγχου για τα προγράμματα gFOBT / FIT είναι 2 έτη σε όλες τις χώρες εκτός από την Αυστρία και τη Λετονία, όπου πραγματοποιείται ετήσιος έλεγχος. Στα μη-πληθυσμιακά προγράμματα, ο προσυμπτωματικός έλεγχος με κολονοσκόπηση προσφέρεται σε διάστημα 10 ετών σε Αυστρία, Τσεχία και Γερμανία και σε διάστημα 5 ετών στην Ελλάδα. Στα πληθυσμιακά προγράμματα, η κολονοσκόπηση προσφέρεται μια φορά στη διάρκεια της ζωής της στην Πολωνία, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της σιγμοειδοσκόπησης στην Ιταλία και την Αγγλία.
Η ευρύτερη ηλικία στόχος των 50-74 ετών έχει υιοθετηθεί από πληθυσμιακά προγράμματα σε Βέλγιο, Κροατία, Δανία, Γαλλία, Λιθουανία, Πορτογαλία (περιοχή Alentejo), Σλοβενία και Ηνωμένο Βασίλειο (μόνο στη Σκωτία). Οι περισσότερες από τις χώρες με πληθυσμιακή προσέγγιση για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του παχέος εντέρου έχουν επίσης υψηλά επίπεδα οργάνωσης.
International Agency for Research on Cancer, May 2017
Cancer Screening in the European Union – Report on the implementation of the Council Recommendation on cancer screening
https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/major_chronic_diseases/
docs/2017_cancerscreening_2ndreportimplementation_en.pdf
